‘Het afgelopen jaar realiseerden we maar al te goed dat organisaties ook een schaduwzijde hebben. Grensoverschrijdend gedrag van leiders veroorzaakten veel ophef in de media. Wanneer het naar buiten komt is ingrijpen (lees: wegsturen van die leider), onontkoombaar. We spreken er schande van.’ Kampen vervolgt: ‘Er zijn echter meer en minstens zo erge verschijningsvormen van destructief leiderschap die lange tijd kunnen voortduren zonder direct op te vallen en media-aandacht op te roepen. Ik vat dit samen onder de noemer ‘ontbrekend leiderschap’. Dit kom ik vaak tegen in verwaarloosde organisaties en is schadelijker dan intimiderend leiderschap. Dat komt ook omdat het onzichtbaarder is.‘

Hoe beschrijf je dit type leiderschap?

‘Dit type leiderschap is vergelijkbaar met emotionele verwaarlozing door ouders/opvoeders: de schadelijkheid zit erin dat kinderen ervan doordrongen zijn dat het gebrek aan aandacht aan hen ligt: ‘ik ben het niet waard, ik had er eigenlijk niet mogen zijn, ik ben een ongelukje‘. Die gedachtelijn trek ik sinds mijn promotieonderzoek door naar organisaties.’

Wat kunnen de gevolgen zijn voor medewerkers en organisaties?

‘Het geen leiding ontvangen lijkt goed te passen bij ‘autonome’ professionals zoals in de zorg. Je hebt vrijheid in de invulling van je rol en je hoeft geen verantwoording af te leggen. Maar aan de andere kant krijg je ook nooit waardering en niemand ziet dat jij op je tenen loopt, veel emotioneel te verstouwen hebt en de gaten dichtloopt voor collega’s die het iets minder nauw nemen.’

Kampen gaat verder: ‘Het gevolg voor mensen is sociale onveiligheid. Informele verhoudingen kunnen leidend worden, met pesten als veelvoorkomende uitwas. Het kan ook leiden tot veel uitval en de langdurige druk leidt tot burn-outs. Ook voor organisaties zijn de gevolgen enorm. Het vertrouwen in de organisatie en leiding krijgt een klap. De leiding is niet in staat om te reageren op signalen en hulpvragen. Dat leidt tot een groot verloop, met name onder jonge professionals. En dat leidt weer tot personeelstekorten. Bovendien wordt het vak minder aantrekkelijk.’

Hoe doorbreek je deze vormen van destructief leiderschap?

‘Wegsturen is lastig want de teamleiders zijn zelf ook verwaarloosd: zij hebben nooit feedback op hun functioneren gekregen. Hun managers hebben het te druk met brandjes blussen en rapportages maken. Het begint dus aan de top: een bestuur en een raad van toezicht die naar de geleefde werkelijkheid in hun organisatie willen kijken. En bovendien is het nodig dat zij van hun leidinggevenden verwachten dat zij dit óók doen en hun verantwoordelijkheid nemen.’ Kampen vervolgt: ‘Ze moeten elkaar vragen stellen: Wat vinden wij normaal en wat niet? Ben ik als leidinggevende beschikbaar en durf ik te begrenzen? Zorgen wij als bestuur voor een organisatiesysteem waarin de leidinggevende rollen duidelijk en uitvoerbaar zijn? En nemen wij als leiding de regie op het overwinnen van destructief leiderschap en het helen van het trauma? Dit zijn complexe vragen die tijd en aandacht van onderling gesprek vergen. En goede begeleiding.’