"Geef consequent je grenzen aan"

Pas toen Carlijn en Christiane stopten met hun werk in jeugdzorg realiseerden ze zich hoe heftig het was geweest. "We moesten echt even loskomen om in te zien wat agressie met je doet. We zien dat nog steeds in onze trainingen met jeugdhulpprofessionals; het zijn vaak bevlogen mensen die zichzelf nog wel eens voorbijvliegen. Ze hebben geen tijd om stil te staan bij wat ze overkomt", vertelt Christiane. Bovendien lijken veel jeugdhulpprofessionals te denken dat agressie ‘erbij hoort’. Of ze willen zo graag helpen, dat ze hun eigen belangen uit het oog verliezen. "Maar als je je grenzen niet stelt en vervolgens onderuitgaat, wie heb je dan geholpen? Je kunt natuurlijk best begrip hebben voor de emotie achter de agressie, maar je moet het gedrag zelf altijd direct begrenzen. Agressie is nóóit oké", vult Carlijn aan.

Stel grenzen

In hun trainingen hameren Carlijn en Christiane op het belang van een zakelijke benadering: "Zakelijk zijn betekent niet dat je geen goede relatie hebt met een cliënt", legt Carlijn uit. "Het houdt in dat je duidelijke afspraken maakt. In een eerste gesprek bespreek je met cliënten hoe je gaat samenwerken en wat de verwachtingen zijn. Geef duidelijk aan wat je grenzen zijn en wat de gevolgen zijn als mensen die grenzen overschrijden. Bijvoorbeeld: 'Als je tegen me schreeuwt, beëindig ik direct het gesprek'. Natuurlijk moet het geen eenrichtingsverkeer zijn. Vraag bijvoorbeeld ook: 'Hoe kan ik je helpen als je boos wordt?' En hou je altijd aan je afspraken, doe wat je belooft."

Bij escalaties is de samenwerking in de periode daarvoor vaak langzaamaan verslechterd, weet Christiane: “Grijp daarom ook in bij relatief kleine, subtiele vormen van agressie, zoals een vileine opmerking. Bijvoorbeeld: 'Ik schrik van wat je nu zegt'. Op zo’n manier los je het direct op. Soms kom je er pas na een gesprek achter dat iemand over je grenzen is gegaan. Praat er dan alsnog over. Als het te hoog oploopt, is het veel moeilijker om er samen uit te komen."

Als je grenzen hebt gesteld, moet je die vervolgens consequent bewaken. Dat houdt in dat je daadwerkelijk ingrijpt als iemand toch over je grenzen gaat. Daarmee bescherm je niet alleen jezelf, je bewijst de cliënt er ook een dienst mee. Carlijn legt het uit met een praktijkvoorbeeld: "We hadden een casus met een moeder die bij ieder gesprek ontzettend boos werd. We hadden afgesproken dat we het gesprek zouden stoppen als ze weer ging schelden en dreigen.

Hoewel het telkens heel frustrerend was om het gesprek af te kappen, begon de moeder na een jaar te veranderen. Als ze merkte dat ze boos werd, zei ze: 'Het gebeurt weer. Zullen we volgende week verder praten?' Door telkens op dezelfde manier te reageren, zorgden we voor duidelijkheid en betrouwbaarheid. Wel gaven we haar telkens een nieuwe kans. Ook dat is belangrijk: stop altijd de agressie, maar niet de samenwerking. Als iemand heel agressief is, kun je soms vergeten dat je een mens tegenover je hebt. Een mens met een kind waarvan hij wil dat het gelukkig wordt."

De rode knop

Zelfkennis is ook een essentieel gereedschap bij de preventie van agressie. Christiane: "Je kunt allerlei vaardigheden leren, maar je moet je ook bewust zijn van de dingen die jou triggeren. Gedrag of opmerkingen waar jij bang, gefrustreerd of boos van wordt. Bij angst, irritatie of onzekerheid kun je je bijvoorbeeld ongemerkt terugtrekken uit het contact. Als je weet waar jouw rode knop zit, kun je veel meer invloed uitoefenen. Je kunt immers alleen jezelf veranderen, niet de ander."

Carlijn vult haar aan: "In het team waarin wij werkten, gingen we bij ingewikkelde casussen samen op gesprek. Christiane weet precies waar mijn rode knop zit, daardoor kon ze het gesprek op het juiste moment overnemen. Als het echt niet gaat en iemand continu op je rode knop drukt, draag de casus dan over aan een collega. Dat is geen schande. Jeugdhulpprofessionals zijn ook maar mensen."

Ga je gedrag in ieder geval niet aan de cliënt aanpassen om vriendjes te worden: "Niet iedereen hoeft je aardig te vinden. Je hoeft alleen maar samen te werken. Zo zei een moeder een keer tegen mij: 'Ik vond jou altijd zo irritant! Maar je was wel heel duidelijk, dus bedankt daarvoor.'"